dr Iwona Lupa-Wójcik
Katedra Samorządu i Zarządzania
W teorii gier w ekonomii dobrze znany jest „dylemat więźnia”. Tłumaczy on równowagę Nasha, o której wielu z nas mogło słyszeć dzięki głośnym filmie „Piękny umysł” z Russellem Crowe w roli samego Johna Nasha. O ile w filmie sedno tej koncepcji mogą nam zaćmiewać skomplikowane, niekończące się wzory matematyczne, wypisywane na tablicy przez głównego bohatera, to „dylemat więźnia” zdecydowanie może nam ułatwić jej zrozumienie. Załóżmy, że dwie osoby zostały zatrzymane przez policję w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa, jednak nie ma wystarczających dowodów na ich winę. Zostały one umieszczone w dwóch osobnych pomieszczeniach i powiedziano im, że jeśli przyznają się do winy, to pozostaną w więzieniu tylko przez rok. Jednak wiadome jest, że jeśli obydwie się nie przyznają do winy, to zostaną wypuszczone na wolność. Sytuacja robi się bardziej skomplikowana w przypadku, kiedy tylko jedna osoba z zatrzymanych przyzna się do winy. Wówczas obciąży ona drugą osobę, a sama uzyska korzystny wyrok. Wtedy ta osoba, która przyznała się do winy, otrzyma pół roku więzienia, a druga aż 5 lat. Oczywiście najlepiej by było, gdyby obydwie osoby zaprzeczyły zarzutom i nie przyznały się do popełnienia przestępstwa. Problem polega jednak na tym, że żadna z nich nie może mieć pewności, jak zachowa się druga osoba. Jeśli jedna z nich się przyzna, a druga nie, to wtedy traci w grze aż 5 lat w stosunku do sytuacji, gdy obydwie się nie przyznają, a 4 lata w stosunku do opcji, gdy obydwie się przyznają. Najbardziej racjonalną decyzją w tej sytuacji jest zatem przyznanie się do popełnienia przestępstwa (wtedy bowiem obydwie osoby tracą najmniej)[1].
A jak wygląda ta gra w praktyce gospodarczej? Okazuje się, że przedsiębiorstwa również toczą tego rodzaju gry. W 1996 roku wielkie koncerny: Philips, Samsung, LG Electronics, Chunghwa, Panasonic (wcześniej Matsushita), Toshiba, MTPD (obecnie Panasonic) oraz Technicolor (dawniej Thomson) zawarły kartel (nielegalne porozumienie), polegający na zmowie cenowej. Dzięki niemu firmy te mogły oferować wyższe ceny telewizorów i generować dużo większe zyski, nie obawiając się o konkurencję cenową. Zmowa ta trwała 10 lat(!), aż nagle firma Chunghwa wyłamała się z kartelu i doniosła o przestępstwie do Komisji Europejskiej. Sama została zwolniona z kary grzywny, podczas gdy pozostali uczestnicy zmowy cenowej dostali rekordowe w historii grzywny sięgające setek milionów euro[2]. Szach mat!
———
[1] P. Nogal, Dylemat więźnia jako przykład wykorzystania teorii gier, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, 2012, Nr 4, s. 87-89.
[2] Streszczenie decyzji Komisji z dnia 5 grudnia 2012 r. dotyczącej postępowania na mocy art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i art. 53 Porozumienia EOG (Sprawa COMP/39.437 – Monitory kineskopowe do komputerów i odbiorników telewizyjnych) (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 8839) (Jedynie tekst w języku angielskim jest autentyczny) (Tekst mający znaczenie dla EOG) (2013/C 303/07).